BRET EASTON ELLIS - Σεληνιακό τοπίο (Παρουσίαση Μ. ΠΑΝΩΡΙΟΣ: Ελευθεροτυπία)

Μυθιστόρημα

Αποκαθηλώνοντας το αμερικανικό όνειρο

Μεταμφιέσεις ενός μυθιστοριογράφου

BRET EASTON ELLIS

(LUNAR PARK, 2005)

ΜΤΦΡ.: ΧΡΙΣΤΟΣ ΤΟΜΠΡΑΣ - ΝΑΣΑ ΣΑΜΑΡΤΖΗ

«ΣΕΛΑΣ»
ΣΕΛ. 496, * 20

Πώς, αλήθεια, ένας πραγματικός συγγραφέας με ουσιώδεις προβληματισμούς μπορεί να «μιλήσει» για την πραγματικότητα, όταν, εκ φύσεως, δεν αρκείται μόνο στην απλή, εξωτερική, επιδερμική, επιφανειακή γενικώς αντιγραφή της, αλλά αναζητεί τα βαθύτερα αίτια που τη συνιστούν και την ορίζουν; Μα, νομίζω, περιφερόμενος σ' ένα ούτως ή άλλως πολυεπίπεδο εικοσιτετράωρο και βιώνοντας μια αμφίβολη, αν όχι και αμφιλεγόμενη καθημερινότητα, κατάστικτη από ποικίλους ήχους και χρώματα. Υπό αυτή την έννοια είναι, ωστόσο, σε θέση να αποκρυπτογραφήσει το εσωτερικό πρόσωπό της, επισημαίνοντας ή ακόμη και καταγράφοντας κάποια οριακά γεγονότα που θεωρεί ότι εμφανίζονται στο σώμα της ως μεμονωμένα αποστήματα; Πιθανώς. Μια τρομοκρατική ενέργεια, επί παραδείγματι, μια πολιτική δολοφονία, μια μεγάλη ληστεία, μια εντυπωσιακή διαδήλωση, μια πολυήμερη απεργιακή κινητοποίηση, είναι, βεβαίως, συμβάντα που υποδηλώνουν έναν προβληματικό, μη υγιή, «πάσχοντα» οργανισμό κι έναν επίσης «ασθενή» κοινωνικοπολιτικό ιστό. Η καταγραφή τους, ωστόσο, ακόμη και η διερεύνηση των αιτιών, χωρίς την εις βάθος αναζήτηση του προβλήματος, αφήνει τις μεγάλες επιφάνειες του αινίγματος βυθισμένες στο ημίφως. Δίνεται, φυσικά, η εντύπωση ότι «...κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανίας», αλλά η έκταση του προβλήματος, το υπόστρωμά του κυρίως, παραμένει ανερμήνευτο. Εντοπίζεται, ίσως, η πληγή, ενδεχομένως και το βάθος της, ενδεχομένως και οι διακλαδώσεις αυτού του βάθους. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις εντοπίζονται και οι συνθήκες που την προκάλεσαν, αλλά αυτό καθεαυτό το τοπίο στο οποίο και εμφανίστηκε παραμένει terra incognita. Το περιστατικό, ακόμη και «κομματικής αποχρώσεως» αν εμφανίζεται, γεγονός που επιβάλλει -και προκαλεί- την αντιμετώπισή του, παραμένει κι αυτό, όπως ήδη προειπώθηκε, «μεμονωμένο». Πώς, λοιπόν, ο συγγραφέας συλλαμβάνει ή μπορεί να συλλάβει την ουσιώδη ποιότητα του τοπίου σε όλη του την έκταση και σε όλο του το βάθος ή, εν πάση περιπτώσει, σωστότερα και πλησιέστερα προς την αλήθεια του, η οποία και «καλλιεργεί» σε όλη του την «επιφάνεια» την εσωτερική του ταυτότητα, που είναι και το ζητούμενο; Μόνον αν λειτουργήσει ως αποκαλυπτικός, υπαρξιακών προδιαγραφών διεισδυτικός οφθαλμός, του οποίου το βλέμμα θα καταβυθιστεί στο εσωτερικό του Οίκου του, ο οποίος και είναι «γέννημα-θρέμμα» και δημιούργημα του προαναφερθέντος τοπίου. Κι αυτό, διότι πάρα πολύ απλά δεν αποτελεί καθόλου μεμονωμένο πλέον περιστατικό, αλλά μάλλον συνισταμένη της γενικότερης ατμόσφαιρας που είναι οικοδομημένη από πλήθος άλλες ανάλογες ατμοσφαιρικές εστίες-αποστήματα.

Το αποδεικνύει με το έργο του ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Αμερικανούς συγγραφείς, ο Μπρετ Ιστον Ελις (ΗΠΑ - Καλιφόρνια - Λος Αντζελες 1964), στον οποίο και οφείλουμε το εκρηκτικό, ιδιαίτερα αποκαλυπτικό και απίστευτα αληθινό μυθιστόρημά του, η έκδοση του οποίου τάραξε τα νερά της λογοτεχνικής οικογένειας της πατρίδας του, και όχι μόνο. Πρόκειται για το «Αμερικανική ψύχωση», 1991, ωμή αποκρυπτογράφηση μιας υποκριτικής κοινωνίας, η οποία συνειδητά εθελοτυφλεί στην ίδια της την αποσύνθεση. Μυθιστόρημα οριακό, που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων, θετικών και αρνητικών. Σύμφωνα με την ιστορία του, ο γιάπις Πάτρικ Μπέιτμαν, τέκνο της Γουόλτ Στριτ, κατά συρροήν δολοφόνος, απαθής, αναίσθητος, ψυχρός, είναι μια κομψή, περιφερόμενη μηχανή θανάτου, που δακρύζει ακούγοντας κλασική μουσική, ντυμένος με την τελευταία λέξη της μόδας, ανάλογα με την περίσταση, την ώρα και το περιβάλλον. Αντανάκλαση ενός βίαιου, αμοραλιστικού κόσμου, ήταν φυσικό να προκαλέσει την αντίδραση της διανοουμενίστικης κοινωνίας την οποία παρουσίαζε, μέσω του εν λόγω «ήρωά» του, χωρίς το προσωπείο της, και η οποία, φυσικά, δεν ανεχόταν να αντικρίζει γυμνό και «ασθενή» τον εαυτό της στο κάτοπτρο που έστησε εμπρός της ο συγγραφέας. «Μην αγοράσετε αυτό το βιβλίο», συμβούλευαν το αναγνωστικό κοινό οι «Νιου Γιορκ Τάιμς» (αλλά το κοινό το αγόρασε, και καλά έπραξε). Αντιθέτως, ο Νόρμαν Μέιλερ διακήρυξε: «Το πρώτο μυθιστόρημα που εδώ και χρόνια πραγματεύεται βαθιά, σκοτεινά, ντοστογιεφκικά θέματα - πόσο θα επιθυμούσε κανείς να είναι ατάλαντος ο συγγραφέας».

Το 2005 ο Μ.Ι.Ε. επανέρχεται δριμύτερος με το «Σεληνιακό τοπίο». Εξίσου, βίαιο, τολμηρό και αποκαλυπτικό, αποκαθηλώνει εντελώς το αμερικανικό όνειρο κάνοντας ένα βήμα πιο πέρα από το προηγούμενο. Διότι αν στο «Αμερικανική ψύχωση» πρωταγωνιστούσε συμβολικά «μεταμφιεσμένος» σε δολοφόνο ο Πατέρας, όπως ό ίδιος ο Ελις έχει ομολογήσει, στο «Σεληνιακό τοπίο» πρωταγωνιστεί κατάλληλα μεταμφιεσμένος σε μυθιστορηματικό αντιήρωα ο ίδιος ο συγγραφέας. Ευφυές εύρημα. Βεβαίως, αναφερόμενος στα του Οίκου του, στην εκφυλισμένη σχέση του με τη σύζυγο, στην ανυπαρξία επαφής με τα παιδιά του, με τον γιο του κυρίως, στη σχέση αγάπης και μίσους με τη γονική του εστία, στη ρευστότητα των φιλικών του δεσμών με άνδρες και γυναίκες, στην υπεροπτική λογοτεχνική κοινότητα με τους λίγο - πολύ υπερφίαλους εκπροσώπους της, ο αναγνώστης δεν πρέπει να θεωρήσει ότι διαβάζει την εξομολόγησή του ή ένα μέρος της βιογραφίας του. Ο Μ.Ι.Ε., με έναν εκπληκτικά αφηγηματικό τρόπο, μεταπλάθει την καθημερινότητά του με τις ποικίλες διακυμάνσεις της σε λογοτεχνικό συμβάν, του οποίου οι σκηνές, οι εικόνες, τα στιγμιότυπα και τα οριακά γεγονότα προκαλούν σοκ, διανθισμένα όμως με πικρό χιούμορ. Με δεξιοτεχνικό τρόπο, μέσα από τα ερείπια μιας θλιβερής, αδιέξοδης καθημερινότητας, κατορθώνει να συλλάβει τον περιρρέοντα, κατακερματισμένο περιβαλλοντικό του χώρο, το πληγωμένο πρόσωπο ενός ολόκληρου κόσμου, μιας ολόκληρης κοινωνίας, που καμία ψυχανάλυση στην οποία καταφεύγει δεν καταφέρνει να επουλώσει τα τραύματα. Οι φοβίες, οι φαντασιώσεις, η «τύφλωση» και, κυρίως, η αποξένωση που χαρακτηρίζουν τις σχεδόν ανύπαρκτες, συμβατικές, έτσι κι αλλιώς, σχέσεις των μελών της οικογένειας, της κοινότητας, υπό ευρεία έννοια, το χάσμα, το βάραθρο, την άβυσσο που χάσκει ανάμεσά τους αποκλείοντας την επικοινωνία και την επαφή, είναι τα στοιχεία εκείνα που χαρακτηρίζουν το αμερικανικό τοπίο. Εντός αυτών των φανταχτερών ερειπίων ο συγγραφέας περιφέρεται ως μάρτυρας, καταγράφοντας τα ρήγματα, τις ρωγμές, τα ραγίσματα, τα σαθρά υποστηρίγματα, τα αβέβαια θεμέλια απ'τα οποία και εισέρχεται-αναδύεται η οσμή της φθοράς. Επιχειρεί να αρθρώσει λόγο, να τείνει χείρα επαφής, κίνηση που θα καταργήσει τις διαχωριστικές γραμμές και θα αναστήσει την πεθαμένη ανθρωπινότητα. Μάλλον μάταια. Το Σπίτι, ο Οίκος, η Οικογένεια, η Κοινότητα, ο Κόσμος δεν είναι πλέον το καθένα χωριστά και όλα μαζί το παραδοσιακό Ασυλο στο οποίο μπορεί να καταφύγει ο Πάσχων Ανθρωπος. Τώρα είναι Αντρο, κατοικημένο από δυσοίωνες Σκιές - είναι Εστία-Εκτροφείο Τεράτων και Δαιμόνων, που απεργάζονται ενσυνείδητα τον Ολεθρο. Οι άνθρωποι είναι απλώς αναλώσιμα όντα στον βωμό των σκοπιμοτήτων... Και η συγγραφική δόξα-καταξίωση, στη συγκεκριμένη περίπτωση, φωτεινή επιγραφή-συνέντευξη στα κανιβαλικά ΜΜΕ, εισιτήριο για το Χόλιγουντ. Στο βάθος, πίσω από τα ραγισμένα τζάμια απλώνεται το αμείλικτο «Σεληνιακό τοπίο» που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος. Ως κάτοικός του και ο Μπρετ Ιστον Ελις το καταγράφει, το απομυθοποιεί, το αποκαλύπτει. Τέλος οι ψευδαισθήσεις, δηλώνει πικρά. Κι αυτός είναι ένας Λόγος έξοχα σπουδαίος. Είναι ηρωικός.

ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 26/09/2008