LOGICOMIX

Απόστολος Δοξιάδης, Χρίστος Χ. Παπαδημητρίου, "LOGICOMIX"

ΤΟ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ, όπως επικράτησε στα ελληνικά ο όρος graphic novel, είναι ένα σχετικά νέο είδος. Βέβαια, κόμικς με καλλιτεχνικές προθέσεις υπήρξαν και παλιότερα, ωστόσο ο όρος έρχεται μάλλον να περιγράψει τον συνδυασμό καλλιτεχνικής στόχευσης με τον πλούτο και το εύρος της μυθιστορηματικής αφήγησης. ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΟΡΥΦΑΙΕΣ στιγμές τους είδους, υπήρξε αναμφίβολα το «MAUS» του αμερικανοεβραίου Αρτ Σπίγκελμαν, που του χάρισε και το βραβείο Πούλιτζερ. Ωστόσο, μεγαλύτερη διείσδυση στο ελληνικό κοινό φαίνεται να είχε, της ομότιτλης ταινίας βοηθούσης, το «ΠΕΡΣΕΠΟΛΙΣ» της ιρανής Μαριάν Σατραπί. Για τα ΚΟΜΙΚΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ φαίνεται να ισχύει, κατ’ αναλογίαν, ό,τι και στον κινηματογράφο: Υψηλά επίπεδα τεχνικής, ενδιαφέρον εικαστικό αποτέλεσμα, αλλά πρόβλημα σεναρίου και ουσίας. Από αυτή την άποψη, το LOGICOMIX δεν έχει προηγούμενο. Τόσο το σχέδιο και το χρωμάτισμά του, όσο και το ντεκουπάζ του, και βέβαια η στέρεα αφηγηματική δομή και το μεγάλο θέμα του, συνθέτουν ένα ιδιαίτερα «κεντημένο» σύνολο. Αν ήταν κινηματογραφική ταινία, θα τη λέγαμε ΥΠΕΡΠΑΡΑΓΩΓΗ. Η ιστορία είναι, λίγο πολύ, γνωστή: Στις αρχές του αιώνα, μια ομάδα σημαντικών μαθηματικών ανέλαβε το άχθος της ΛΟΓΙΚΗΣ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗΣ των μαθηματικών. Πρωταγωνιστής σε αυτή την προσπάθεια ήταν ο θεμελιωτής της σύγχρονης λογικής ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΕΛ – κεντρικός ήρωας και ενδοκειμενικός αφηγητής του βιβλίου. Το εγχείρημα, στο οποίο ενεπλάκησαν κάμποσοι διάσημοι μαθηματικοί (Κάντορ, Χίλμπερτ, Φρέγκε, κ.ά) κατέληξε σε αποτυχία, η οποία σφραγίστηκε και μαθηματικά από το ΘΕΩΡΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑΣ του Κουρτ Γκέντελ. Αποτυχία, που έφτασε στα όρια της ανθρώπινης τραγωδίας, μια και πολλοί από τους πρωταγωνιστές, ή τα παιδιά τους, οδηγήθηκαν στην ψύχωση. Μοιραία, ένα από τα κεντρικά ζητήματα που βάζει το βιβλίο είναι η σχέση ΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΡΕΛΑΣ, αφού το φαινόμενο αφορά ειδικά τους μαθηματικούς που ασχολήθηκαν με τη λογική. Ήταν αναμφίβολα μια ΣΙΣΥΦΕΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ, μια μοναδική στιγμή στη σύγχρονη ιστορία. Η αποτυχία αυτή έθεσε όρια στην ανθρώπινη γνώση, αφήνοντας τη συναίσθηση, την ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΝΟΡΑΣΗ, την ποίηση, να εκφράσουν το ανείπωτο, το αθεμελείωτο. Δεν είναι ίσως τυχαία η σημαντική επίδραση που ασκεί σήμερα, παρά το μικρό συγκρητικά έργο του, ο ΛΟΥΤΒΙΧ ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ, εκ των πρωτεργατών της κατεδάφισης του φιλόδοξου εγχειρήματος της θεμελίωσης. Ωστόσο, η ιδιαίτερη συνεισφορά του LOGICOMIX έγκειται αλλού: Στη σύνδεσή της με τα διακυβεύματα της Δημοκρατίας, via της Τριλογίας των Ατρειδών, και ειδικότερα του «ΟΡΕΣΤΗ». Όχι τυχαία, η ενδοκειμενική αφήγηση του Ράσελ ξεκινάει ως προσπάθεια να βοηθήσει τους συμμετέχοντες σε μια διαδήλωση «απομονωτιστών» (όσοι αντιτάσσονταν στην είσοδο της Αμερικής στον πόλεμο) να πάρουν τη ΛΟΓΙΚΑ ΟΡΘΗ ΑΠΟΦΑΣΗ. Στο τέλος, ο Ράσελ δεν αποφασίζει για λογαριασμό τους, αλλά τους λέει ότι –έχοντας γνώση των, έστω ατελών, εργαλείων της λογικής–, η ευθύνη της απόφασης βαραίνει τον καθένα τους ξεχωριστά. Προάγοντάς τους έτσι από «λαό» σε ΠΟΛΙΤΕΣ. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με την παρέα να παρακολουθεί την τελευταία πράξη του «Ορέστη». Η Αθηνά κάνει κάτι πρωτοφανές: Μεταθέτει την ευθύνη της απόφασης για καταδίκη ή όχι του Ορέστη στους πολίτες, φτιάχνοντας έτσι το πρώτο ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕ ΕΝΟΡΚΟΥΣ. Οι Ερινύες, που ζητούν αίμα και εκδίκηση, εξεγείρονται. Και τότε η Αθηνά, κάνει τη δεύτερη μεγαλειώδη κίνηση: Τους ζητά να γίνουν μέρος του σώματος των ενόρκων. ΕΝ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΙ, η τραγωδία της αποτυχίας λογικής θεμελίωσης συνδέεται με την σημαντικότερη στιγμή της Τραγωδίας, τη στιγμή που αντανακλάται σε αυτή η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. Αφήνοντας πίσω τις δεισιδαιμονίες, την υπερβατική θεμελίωση του δικαίου, τους «παλιούς Θεούς», ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με την έλειψη, με τη σχετική ΑΤΟΜΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ του. Γίνεται Πολίτης.

(Δημοσιεύεται στο "Διαβάζω" Φεβρουαρίου, στη στήλη "Κόντρα Διάβασμα")